Wat is het wettelijk erfrecht van de langstlevende echtgenoot?
Het wettelijk erfrecht van de langstlevende echtgenoot verschilt naarmate met wie de langstlevende samen zal erven.
- Indien de overleden echtgenoot afstammelingen nalaat, dan erft de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik van de gehele nalatenschap. De afstammelingen (doorgaans enkel de kinderen) erven de blote eigendom.
- Indien er andere erfgenamen (dan afstammelingen) zijn, dan erft de langstlevende de volle eigendom van het gedeelte van het gemeenschappelijk vermogen/of hetgeen zich in onverdeeldheid bevindt tussen hem alsook het vruchtgebruik van het eigen vermogen.
- Indien er geen bloedverwanten zijn, dan erft de langstlevende echtgenoot de volledige nalatenschap in volle eigendom.
In geval er kinderen zijn, zullen deze dus erven samen met de langstlevende. De kinderen worden juridisch eigenaar, maar zijn ‘naakt’ in hun eigendomsrecht, vandaar ‘blote’ eigendom. Het erfrechtelijk vruchtgebruik betreft immers een levenslang recht voor de langstlevende echtgenoot op alle goederen van de nalatenschap. De vruchten betreffen onder meer de huur, interesten en dividenden, maar niet de meerwaarden. Het gebruik betreft o.a. het woonrecht alsook het genot van de inboedel en de wagen.
Is er een maximum, dan wel een minimum dat ik kan nalaten aan mijn echtgenoot?
Men kan via huwelijkscontract, testament en/of schenking aan zijn/haar echtgenoot meer laten toekomen dan het wettelijk vruchtgebruik. Behalve in geval van een verblijvingsbeding in het huwelijkscontract t.a.v. het gemeenschappelijk vermogen, dient men daarbij tevens rekening te houden met de reserve van de kinderen. Met ingang vanaf 1 september 2018 bedraagt die reserve 50% (dit is het voorbehouden deel voor alle kinderen samen).
Ook de langstlevende echtgenoot is een beschermde reservataire erfgenaam wiens vruchtgebruik niet kan worden ontnomen, met name op:
- De gezinswoning en de huisraad (sinds het nieuwe erfrecht van 2018 betreft dit ook het recht op de verderzetting van de huur van de gezinswoning);
- De helft van alle goederen van de nalatenschap (de gezinswoning inbegrepen).
Kan ik mijn echtgenoot volledig onterven?
Enkel en alleen wanneer men feitelijk minstens zes maanden gescheiden leeft en uit een gerechtelijke akte een verstoorde verstandhouding blijkt, zal een ontervend testament uitwerking hebben in geval van een overlijden t.a.v. de langstlevende echtgenoot.
Hoeveel bedraagt de erfbelasting op het vruchtgebruik van de echtgenoot?
Vooreerst zal de fiscus het vruchtgebruik waarderen. Gelet op het feit dat het vruchtgebruik een levenslang recht is, krijgt het vruchtgebruik een fictief waarderingspercentage toegewezen in functie van de leeftijd van de vruchtgebruiker.
Er zijn verschillende tabellen, maar hoe ouder de echtgenoot, hoe lager de waarde steeds zal zijn. Zo zal het vruchtgebruik van een echtgenoot van 64 jaar resp. 85 jaar volgens de fiscale tabel gewaardeerd worden op 38% resp. 8%. Die waardering leidt ertoe dat de langstlevende echtgenoot erfbelasting zal betalen op 38% resp. 8% van de gehele nalatenschap bij een eerste overlijden. De kinderen zullen dientegevolge erfbelasting betalen op 62% resp. 92% van de gehele nalatenschap.
De tarieven in rechte lijn zijn van toepassing op zowel de waarde van het vruchtgebruik van de langstlevende als op de waarde van de blote eigendom van de kinderen.
Waarom werd het erfrecht van de langstlevende echtgenoot recentelijk gewijzigd?
De toename van wedersamengestelde gezinnen heeft ertoe geleid dat de wetgever een nieuwer en meer flexibel wettelijk kader heeft gecreëerd voor de langstlevende echtgenoot. Bovenstaand gingen we enkel uit van het wettelijk erfrecht van de langstlevende, maar ook een erfovereenkomst of een Valkeniersclausule behoren tot de vele mogelijkheden.
Wedersamengesteld of niet, bij nagenoeg elke nalatenschapsplanning is de bescherming van de langstlevende echtgenoot prioritair en dient op maat te worden gestructureerd in functie van diens noden en behoeften.