Optioneel beding van terugkeer belastbaar in de erfbelasting?

Kort samengevat komt de geschiedenis van de fiscale behandeling door Vlabel van het optioneel beding van terugkeer hierop neer:

• In april 2016 oordeelt Vlabel immers in standpunt 16030 dat een optioneel beding van terugkeer niet zonder meer als een “zuivere ontbindende voorwaarde” kon worden beschouwd omwille van het feit dat de uitwerking van de optie gedeeltelijk afhankelijk is van de wil van de schenker. Daardoor zullen onroerende goederen die terugkeren via een optionele terugkeer aanzien worden als een overdracht onder bezwarende titel en is hierop het verkooprecht verschuldigd.
• Als gevolg van een arrest van het Hof van Cassatie heeft Vlabel dit standpunt 16030 bijgesteld. Einde 2021 had Cassatie had geoordeeld dat het optionele karakter van een ontbindende voorwaarde[2] niets afdoet aan het zuivere en ontbindende karakter. Dit had als gevolg dat zowel voor roerende als onroerende goederen een optionele terugkeer volledig belastingvrij kon plaatsvinden.

Vlabel en optioneel beding van terugkeer: a neverending story.

Recent breidde Vlabel een vervolgstuk aan de saga. Naar aanleiding van de inwerkingtreding van het nieuwe verbintenissenrecht vanaf januari 2023 (Boek 5 van het Nieuw Burgerlijk Wetboek) paste ze opnieuw het standpunt 16030 aan. Een belangrijke nieuwigheid uit Boek 5 is dat de vervulling van een ontbindende voorwaarde enkel voor de toekomst werkt. Voorheen had dit een retroactieve werking.

Wat betreft het gewone conventionele beding van terugkeer (niet-optioneel) dat automatisch in werking treedt bij overlijden van de begiftigde, herbevestigt de Vlaamse Belastingdienst het ontbindende karakter. Hierdoor wordt het geschonken goed geacht geen deel uit te maken van de nalatenschap.

Echter wanneer het beding van terugkeer optioneel is, redeneert Vlabel – omwille van het niet-retroactieve karakter – dat het geschonken goed wel deel uitmaakt van de nalatenschap. Het optierecht wordt immers pas uitgeoefend na het overlijden en werkt voor de toekomst, dit in tegenstelling tot het gewone conventioneel beding van terugkeer, dat direct automatisch werking heeft op moment van het overlijden. Indien dit niet conventioneel bedongen wordt, kan men nog steeds proberen na te gaan of het impliciet de werkelijk wil was van de partijen (artikel 5.64 en 5.142 Nieuw Burgerlijk Wetboek) om de terugkeer te laten plaatsvinden op het ogenblik van het overlijden van de begiftigde.

Dit heeft als gevolg dat voor schenkingen gedaan vanaf 1 januari 2023, die een optioneel beding van terugkeer bevatten, onderhavig zullen zijn aan erfbelasting op moment van overlijden van de begiftigfde (althans wanneer de optie wordt gelicht).

Een remedie hiervoor is het conventioneel koppelen van de terugwerkende kracht aan het optioneel terugkeerbeding. Men bedingt dat het geschonken goed vlak voor het openvallen van de nalatenschap terugkeert naar de schenker, zonder erfbelasting te ondergaan.

Samengevat: Omwille van het nieuwe verbintenissenrecht oordeelt Vlabel (wijziging Standpunt 16030) dat een ontbindende voorwaarde geen retroactieve werking heeft en slechts werkt voor de toekomst, waardoor het optioneel beding van terugkeer onderhavig is aan erfbelasting. De oplossing is het conventioneel koppelen van een beperkte retroactieve werking aan het optioneel beding van terugkeer, waardoor de erfbelasting vermeden wordt.

[1] Voor meer uitleg voor de juridische werking van een beding van terugkeer verwijzen we dan ook naar ons artikel: https://pareto.be/nl/koerswijziging-vlabel-inzake-het-conventioneel-optioneel-terugkeerbeding/

[2] Zoals bijvoorbeeld een optioneel beding van terugkeer, waarbij naast toevallige gebeurtenis van een overlijden ook de wil nodig is van de schenker opdat de ontbindende voorwaarde wordt vervuld.

Simon Boon – Jurist bij Pareto

28 juni 2023