Wettelijke devolutie
Wat is wettelijke devolutie?
Devolutie is de verdeling van de goederen uit de nalatenschap aan de personen die er recht op hebben.
Bij wettelijke devolutie is de nalatenschap verdeeld overeenkomstig de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek. Dit gebeurt wanneer de overledene geen (geldig) testament heeft opgesteld.
Het geheel van regels die bepalen wie de erfgenamen zijn en wat zij erven noemt men wettelijke devolutie.
Wanneer er wel een testament is, gebeurt de verdeling overeenkomstig het testament en spreekt men van testamentaire devolutie.
Om te weten welke erfgenaam (erfgenamen) de nalatenschap zal (zullen) erven, stelt de wet verschillende regels en beginselen vast. Het is van belang aan te merken dat de langstlevende echtgenoot/wettelijk samenwonende een bijzonder statuut geniet waarvan de erfrechten afhangen van de persoon met wie het in samenloop komt (zie verdere toelichting hieronder). De algemene beginselen van wettelijke devolutie voor de andere erfgenamen kunnen als volgt worden samengevat:
De orde van verwantschap
De wet verdeelt de erfgenamen zelf in vier categorieën of “orden” volgens bloedverwantschap waarbij een hogere orde een lagere orde steeds uitsluit, met name:
- orde 1: de afstammelingen van de overledene: kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen;
- orde 2: de ouders samen met de broers, zussen en hun afstammelingen, als de overledene geen afstammelingen heeft
- orde 3: de bloedverwanten in opgaande lijn: de ouders als er geen broers of zussen (of hun afstammelingen) zijn, de grootouders en overgrootouders
- orde 4: ooms en tantes, neven en nichten, grootooms en groottantes.
De graad van verwantschap
Binnen elke orde geeft de graad van verwantschap aan of men al dan niet erft. De graad wordt bepaald door rekening te houden met het aantal staken dat er bestaat tussen de overledene en de erfgenamen (in rechte lijn zijn er zoveel graden als er generaties zijn).
Wie erft wanneer iemand overlijdt zonder een testament te hebben opgemaakt?
In dat geval erven de wettelijke erfgenamen zoals voorgeschreven door de wet. Om de gevolgen van een erfenis beter te begrijpen, volgen hier enkele veel voorkomende voorbeelden van een erfopvolging zonder testament.
De regels van de wettelijke erfopvolging werken over het algemeen goed voor traditionele gezinnen met ‘eenvoudige’ situaties, maar voor ongehuwde partners en stiefkinderen kan het moeilijker liggen.
Echtpaar met kinderen
Wanneer één van de echtgenoten overlijdt, krijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik van de gehele nalatenschap. Deze kan dan de vruchten van de eigendom blijven gebruiken tot zijn overlijden.
De kinderen krijgen de naakte eigendom van de goederen maar ze kunnen de ontvangen goederen niet gebruiken. Zij zullen er pas van kunnen genieten wanneer de langstlevende echtgenoot overlijdt. Met het overlijden dooft immers het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot uit en wast het aan bij de kinderen.
Echtpaar zonder kinderen
In dat geval zal er moeten worden nagegaan of er aan de zijde van de overledene erfgenamen in opgaande lijn (ouders of grootouders) of broers/zussen of afstammelingen van dezen bestaan.
Indien er geen dergelijke erfgenamen zijn, krijgt de langstlevende echtgenoot de volle eigendom van de gehele nalatenschap.
Indien er wel dergelijke erfgenamen zijn van de overledene, dan krijgt de echtgenoot of echtgenote de volle eigendom van alle goederen die deel uitmaken van het gemeenschappelijk vermogen (wettelijk stelsel) of van goederen die exclusief tussen hen in onverdeeldheid is (scheiding van goederen). Voor het overige, verkrijgt hij of zij het vruchtgebruik van de (eigen) goederen van de overledene.
Wettelijk samenwonenden met kinderen
De langstlevende wettelijk samenwonende heeft minder erfrechten dan de langstlevende echtgenoot. De wettelijk samenwonende verkrijgt slechts het vruchtgebruik op de gemeenschappelijke gezinswoning en het daar aanwezige huisraad (vb. meubilair, decoratie, tv …).
De rest van de nalatenschap gaat naar de kinderen van de overledene in volle eigendom.
Feitelijk samenwonenden (niet gehuwd noch wettelijk samenwonend) met kinderen
In dit geval gaat de gehele nalatenschap naar de kinderen, omdat de feitelijk samenwonende geen wettelijke recht kan laten geleden ten aanzien van het vermogen van zijn of haar partner.
Vandaar dat het aangeraden kan zijn om een testament op te maken ten gunste van uw partner.
Geen overlevende echtgenoot (alleenstaand, bijvoorbeeld)
Indien de overledene geen echtgenoot/echtgenote had op het tijdstip van zijn overlijden, moet een onderscheid worden gemaakt naargelang de al dan niet aanwezigheid van kinderen of kleinkinderen.
- Als er nakomelingen zijn, krijgen zij de gehele nalatenschap.
- Indien de overledene geen kinderen of echtgenoot heeft, wordt de nalatenschap toebedeeld aan de familieleden volgens de ordes en graden van verwantschap (zie hierboven).
Wie erft niet volgens de regels van de wettelijke erfopvolging?
Volgens de regels van de erfopvolging zonder testament, hebben de volgende personen geen recht om iets te erven, tenzij de overledene dit uitdrukkelijk in zijn testament voorziet:
- Ongehuwde partners: alleen gehuwde partners of wettelijk samenwonenden kunnen erven wanneer een persoon zonder testament overlijdt;
- Stiefkinderen: stiefkinderen kunnen alleen erven als zij wettelijk door de overledene zijn geadopteerd of bij testament zijn begunstigd;
- Goede vrienden: zij erven niets;
- Andere bloedverwanten: alle bloedverwanten die volgens de regels van de wettelijke devolutie worden uitgesloten omdat een andere persoon voorrang krijgt (aangezien hij dichter bij de overledene staat).
Is een testament dan niet nodig aangezien er wettelijke devolutie bestaat?
Nee, een testament is altijd nuttig!
De wettelijke devolutie kan men zien als een soort “vangnet” wanneer het testament niet kan worden uitgevoerd of nageleefd.
Bijvoorbeel: u bent ongehuwd en heeft 3 kinderen en besluit bij testament één kind volledig te onterven. Uw testament kan dan niet zomaar worden uitgevoerd. Uw kinderen hebben een voorbehouden erfdeel, dit betekent dat zij ten minste hun deel in uw nalatenschap van rechtswege kunnen ontvangen.
De wettelijke devolutie houdt bovendien weinig tot geen rekening met modernere gezinsdynamieken – zoals ongehuwde paren of gemengde gezinnen.